ΣΥΧΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ & ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΝΟΜΟ 2121/93

Παραθέτουμε με την μορφή ερωταπαντήσεων ορισμένα βασικά σημεία του νόμου Ν. 2121/93 «Περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας», όσον αφορά τους φωτογράφους και τη χρήση των φωτογραφιών τους. 


Ερ: Έστω ότι ήλθα σε αντιδικία με κάποιον, σχετικά με την πνευματική ιδιοκτησία (copyright) ορισμένων φωτογραφιών μου που χρησιμοποίησε χωρίς άδεια. Τι αποδεικτικά στοιχεία χρειάζομαι για να του κάνω αγωγή; 

Απ: Διακρίνουμε δυο περιπτώσεις.
1. Δεν είχατε καμία έννομη σχέση και δεν είχατε εκχωρήσει στον συγκεκριμένο αντίδικο κανένα δικαίωμα επί του έργου. Τότε θα χρησιμοποιήσετε οποιοδήποτε πρόσφορο αποδεικτικό μέσο μάρτυρες, όρκο, τεκμήριο (πχ το έντυπο όπου δημοσιεύτηκαν οι φωτογραφίες σας).
2. Αν υπήρχε μια συμφωνία οι όροι της οποίας παραβιάστηκαν πρέπει να προσκομίσετε στο δικαστήριο το έγγραφο (ιδιωτικό συμφωνητικό ή εντολή με υπογεγραμμένη αποδοχή από τον φωτογράφο), αφού ο νόμος κατηγορηματικά προβλέπει γραπτό τύπο (άρθρο 14 "Τύπος των δικαιοπραξιών εδ. α'). Με άλλα λόγια κάθε συμφωνία ανάθεσης και εκτέλεσης φωτογραφικής εργασίας πρέπει να καταρτίζεται με έγγραφο. Η απουσία του εγγράφου δεν λειτουργεί υπέρ του αντισυμβαλλόμενου του δημιουργού (στο προκείμενο του πελάτη) όπως άλλωστε προκύπτει και από το νόμο (άρθρο 14 εδ. 2 "...Την ακυρότητα μπορεί να επικαλεσθεί μόνο ο πνευματικός δημιουργός". Όμως η έλλειψη του εγγράφου δυσχεραίνει πολύ το έργο της απόδειξης. Πρέπει λοιπόν να προσδιορίζετε στο ιδιωτικό συμφωνητικό το είδος της φωτογράφησης, να περιγράφετε την επιτρεπόμενη χρήση των φωτογραφιών (π.χ. για διαφημιστική καταχώρηση στον ημερήσιο τύπο, για να συμπεριληφθεί σε εμπορικό φυλλάδιο, για αφίσα κ.ο.κ.), να προβλέπετε χρόνο επιστροφής των πρωτοτύπων και γενικά να καθορίζετε τα όρια της εκχώρησης του περιουσιακού δικαιώματος και βέβαια την αμοιβή ανά μονάδα (έργο) για τη συγκεκριμένη χρήση. Με αυτό τον τρόπο οποιαδήποτε εκμετάλλευση και αξιοποίηση πέρα από αυτή που περιγράφεται στο συμφωνητικό είναι παράνομη και αντισυμβατική και επισύρει όλες τις κυρώσεις του νόμου, μαζί με υποχρέωση αποκατάστασης κάθε ζημίας του δημιουργού. 


Ερ: Τυχαία είδα σε ένα έντυπο μια φωτογραφία μου, που μου τη δημοσίευσαν αυθαίρετα. Τι δικαιώματα έχω; 

Απ: Κατ' αρχή θα πρέπει να μπορείτε με κάποιο τρόπο να αποδείξετε ότι η φωτογραφία είναι δική σας. Η κατοχή του αρνητικού, η ιδιότητα του επαγγελματία σε συνδυασμό με κάποια ένορκη μαρτυρία, η βεβαιωμένη παρουσία σας σε κάποια γεγονότα που απεικονίζονται στις φωτογραφίες κ.ά. μπορούν να λειτουργήσουν αποδεικτικά. Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 3, ο δημιουργός έχει το δικαίωμα να απαγορεύει "...την αναπαραγωγή με κάθε μέσο" (§1 εδ. α'), "...την θέση σε κυκλοφορία" (§1 εδ. δ'). Ανάλογα προστατεύεται και το ηθικό δικαίωμα (άρθρο 4 § 1 εδ. α'). Όλα αυτά με την επιφύλαξη του δικαιώματος για αποζημίωση. Ως δημιουργός κατ' αρχήν δικαιούσθε να ζητήσετε συντηρητική κατάσχεση του εντύπου με την διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων, εφόσον πιθανολογείται προσβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας. Στην πράξη τέτοια απόφαση μπορεί να χορηγηθεί πριν από τη διανομή του περιοδικού, διότι άλλως υφίσταται «πλήρωση του δικαιώματος» και τότε παύει να είναι ασφαλιστικό μέτρο που έχει ως στόχο την προσωρινή προστασία του φωτογράφου. Επίσης, ιδιαίτερη βαρύτητα στην απόφαση ασφαλιστικών μέτρων έχει και η αξία της φωτογραφίας σε σχέση με την λοιπή ύλη-έργα του περιοδικού. Εν συνεχεία προβλέπονται αυστηρότατες αστικές και ποινικές κυρώσεις όπως περιγράφονται στα άρθρα 65 και 66 του νόμου Περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας. Συγκεκριμένα, ενώπιον των αστικών δικαστηρίων, ο παραβάτης υποχρεώνεται στην καταβολή αποζημίωσης προς τον δημιουργό/δικαιούχο και επιδικάζεται εις βάρος του χρηματικό ποσό, που δεν είναι μικρότερο από το διπλάσιο της συνήθους αμοιβής που ισχύει στην αγορά (αν κριθεί ότι εν γνώσει του ενήργησε παράνομα) ή αυτός που παρά το νόμο έγινε αδικαιολόγητα πλουσιότερος ή κέρδισε από την εκμετάλλευση ενός έργου (ακόμη και χωρίς να αποδειχθεί ότι εν γνώσει του ενήργησε παράνομα) υποχρεώνεται στην καταβολή του ποσού κατά το οποίο τούτος έγινε αδικαιολόγητα πλουσιότερος ή στην καταβολή του κέρδους που αποκόμισε. Από ποινικής πλευράς, προβλέπεται φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους και χρηματική ποινή 2.900 -15.000 ευρώ που καταβάλλεται στο Δημόσιο (ανεξάρτητα κι επιπλέον της παραπάνω αποζημίωσης ενώπιον των αστικών δικαστηρίων που καταβάλλεται στο δημιουργό/δικαιούχο). Εάν το όφελος που επιδιώχθηκε ή η ζημία που απειλήθηκε ήταν ιδιαίτερα μεγάλα, προβλέπεται φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών και χρηματική ποινή 5.869 - 29.347 ευρώ. Στην περίπτωση της παραβίασης των διατάξεων του Νόμου εκ μέρους του παραβάτη κατ' επάγγελμα απειλείται κάθειρξη μέχρι 10 ετών (κακούργημα) και χρηματική ποινή (14.674 - 58.694 ευρώ) και αφαίρεση της άδειας επαγγέλματος. Μάλιστα, ο νόμος συμπληρώθηκε και τροποποιήθηκε, κατ'επιταγή αντίστοιχης Οδηγίας Ε.Ε. και για τα θέματα επιβολής των δικαιωμάτων, με διατάξεις που αφορούν την απόδειξη, τα δικαστικά έξοδα, την δημοσιότητα δικαστικών αποφάσεων, καθώς και ειδικότερες διατάξεις επιπλέον εκείνων που υπήρχαν εξ αρχής για τα ασφαλιστικά μέτρα και την συντηρητική απόδειξη. Όπως προκύπτει από τα παραπάνω η θωράκιση που προσφέρει ο νόμος στον δημιουργό είναι επαρκής. Συνήθως αρκεί η επίκληση των διατάξεων των άρθρων 64 επόμενα του νόμου και η γνωστοποίηση τους στους όποιους παραβάτες για να μπορέσει ο φωτογράφος να αποζημιωθεί χωρίς να προσφύγει στα Δικαστήρια. 


Ερ: Συνεργάζομαι με διαφημιστική εταιρία στην οποία δίνω πολλές μου φωτογραφίες. Είναι γενικά συνεπείς στις υποχρεώσεις τους. Όμως δεν μου δημοσιεύουν το όνομα μου αν και η φωτογραφία είναι βασικό στοιχείο στις διαφημίσεις αυτές. Τι μπορώ να κάνω; 

Απ: Επιπλέον του άρθρου 4 του Ν. 2121/93, τόσο από το άρθρο 38 §4 όσο και από το άρθρο 72 §5 προκύπτει επιτακτικά η υποχρέωση καθενός που χρησιμοποιεί φωτογραφίες να αναφέρει το όνομα του δημιουργού (credit line). Η διαφημιστική αξιοποίηση ανεξάρτητα από την μορφή της (αφίσα, καταχώρηση σε έντυπο, διαφημιστική μπροσούρα κλπ.) κατά κανένα τρόπο δεν εξαιρείται. Ακόμη και αν θεωρηθεί ως τμήμα του ένθετου ή συλλογικού Έργου πάλι ο δημιουργός διατηρεί τα δικαιώματα του είτε επί του τμήματός του (έργου του) είτε επί του έργου (κατά την αναλογία του). Επομένως έχετε τα δικαιώματα των άρθρων 64 επόμενα του νόμου με όλες τις αστικές και ποινικές κυρώσεις σε βάρος του παραβάτη. 


Ερ: Έχω το δικαίωμα να παρακρατώ τα πρωτότυπα φιλμ (αρνητικά), slides ή αρχεία φωτογραφιών σε ηλεκτρονική μορφή για δουλειές που έχω αναλάβει; 

Απ: Εκτός αν υπάρχει αντίθετη συμφωνία με γραπτό τύπο που να αναφέρει ρητά ότι ο φωτογράφος υποχρεούται να παραδώσει τα αρνητικά, τα slides ή τα αρχεία φωτογραφιών που δημιουργεί σε ηλεκτρονική μορφή (με την ανάλογη υψηλότερη αμοιβή του), ο δημιουργός φωτογράφος έχει κάθε δικαίωμα να τα διατηρεί στην κυριότητα του διότι αυτό αποτελεί τρόπο άσκησης του περιουσιακού και ηθικού δικαιώματος του επί του φωτογραφικού έργου (άρθρο 1 και 2 του νόμου Ν. 2121/93). Στις συνηθισμένες περιπτώσεις που προκύπτει τέτοια διαφωνία μεταξύ πελάτη και φωτογράφου (κατά κανόνα φωτογράφηση γάμων, βαπτίσεων και κοινωνικών εκδηλώσεων, χωρίς προηγούμενη έγγραφη ειδική συμφωνία για παράδοση των αρνητικών, των slides ή των αρχείων φωτογραφιών που δημιουργεί σε ηλεκτρονική μορφή), η υποχρέωση του φωτογράφου εξαντλείται στην παράδοση των εκτυπωμένων φωτογραφιών. Ακόμη όμως και αν τα αρνητικά, τα slides ή τα αρχεία φωτογραφιών σε ηλεκτρονική μορφή περιέρχονταν με οποιοδήποτε τρόπο, έγγραφο ή όχι (οικειοθελώς ή μη) στον πελάτη, αυτός δεν δικαιούται σε περαιτέρω οικονομική αξιοποίηση και αναπαραγωγή τους διότι η απλή παράδοση ή/και κατοχή του υλικού φορέα, χωρίς έγγραφο από το φωτογράφο, με ρητή αναφορά ότι εκχωρεί συγκεκριμένες εξουσίες από το περιουσιακό του δικαίωμα, δεν σημαίνει αυτοδικαίως ότι ο κάτοχος είναι δικαιούχος (άρθρο 17). Με άλλα λόγια, ακόμη και στην περίπτωση που παραδίνονταν τα αρνητικά με έγγραφη απόδειξη/συμφωνία δεν θα μπορούσε νόμιμα ο πελάτης να αναπαράξει αντίτυπα των συγκεκριμένων φωτογραφιών εκτός αν τέτοιος όρος ρητά διατυπωνόταν προηγουμένως σε έγγραφη συμφωνία μεταξύ του φωτογράφου και του πελάτη. 


Ερ: Γνωρίζουμε ότι ένα μεγάλο μέρος των περιουσιακών δικαιωμάτων των φωτογράφων επί των έργων τους διαφεύγει μέσα από αντιγραφές είτε εκτυπώσεις στα εργαστήρια (ή τα τυπογραφεία). Τι «όπλα» μπορεί να αντλήσει ο φωτογράφος από το νόμο για τα Πνευματικά δικαιώματα προκειμένου να αντισταθεί σε αυτή την αυθαιρεσία; 

Απ: Ο νόμος Ν. 2121/93 περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας στο άρθρο 3 §1, περιπτ. α' και δ' και στο άρθρο 4 §1, περιπτ. β', γ' και δ' ρητά απαγορεύει τον πολλαπλασιασμό μέσω παράνομης αντιγραφής. Επειδή τα εργαστήρια (ή τα τυπογραφεία) ασκούν απλή υλική επεξεργασία και δεν έχουν δικαίωμα επί του φωτογραφικού έργου, σε περίπτωση που αποδειχθεί είτε παράνομη αντιγραφή από ήδη τυπωμένη φωτογραφία είτε παράνομη εκτύπωση φωτογραφίας και παράδοση σε τρίτο, τότε υπόκεινται στα ασφαλιστικά μέτρα και σε όλες τις αστικές και ποινικές κυρώσεις των άρθρων 64 επόμενα του νόμου Ν. 2121/93 (όπως ισχύει τροποποιημένος) δηλ. κατάσχεση, αποζημίωση και φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους και χρηματικό πρόστιμο τουλάχιστον 2.900 ευρώ. 


Ερ: Έχω προσλάβει ως βοηθό ένα μισθωτό φωτογράφο. Είναι δυνατόν κάποια στιγμή να ισχυριστεί ότι κάποιες φωτογραφίες είναι δικές του και ότι έχει αυτός όλα τα δικαιώματα; 

Απ: Από το άρθρο 8 του νόμου Ν. 2121/93 προκύπτει ότι επί έργων που δημιουργήθηκαν από μισθωτούς σε εκτέλεση σύμβασης εργασίας ναι μεν αρχικός δικαιούχος είναι ο φυσικός δημιουργός αλλά στη συνέχεια, αν δεν υπάρχει αντίθετη συμφωνία, στον εργοδότη μεταβιβάζονται αυτοδίκαια εκείνες μόνο οι εξουσίες από το περιουσιακό δικαίωμα που είναι αναγκαίες για την εκπλήρωση του σκοπού της σύμβασης. Αυτό σημαίνει ότι καθώς ο συνηθισμένος ρόλος του βοηθού φωτογράφου είναι να εκτελεί σύμφωνα με τις οδηγίες του εργοδότη, τότε, σύμφωνα με την συνήθη πρακτική, και μόνο σε περίπτωση που ο βοηθός κάνει το «κλικ», δηλαδή δημιουργήσει ο ίδιος κάποια φωτογραφία (και όχι σε περίπτωση που τοποθετήσει την φωτογραφική μηχανή, εγκαταστήσει φωτισμό κλπ.), ο σκοπός της σύμβασης εργασίας εκπληρώνεται και υλοποιείται με την μεταβίβαση των αντίστοιχων εξουσιών από το περιουσιακό δικαίωμα που είναι αναγκαίες για την εκπλήρωση του σκοπού της σύμβασης προς τον εργοδότη φωτογράφο ή την φωτογραφική επιχείρηση όπου ο βοηθός εργάζεται. Σε κάθε περίπτωση, «δημιουργός-φωτογράφος» μπορεί να είναι μόνον ένας: αυτός που κάνει το «κλικ», είτε είναι ελεύθερος επαγγελματίας είτε είναι μισθωτός, του οποίου οι εξουσίες του περιουσιακού του δικαιώματος μεταβιβάζονται αυτοδίκαια στον εργοδότη κατά τα ανωτέρω. Πάντως, οι μισθωτοί φωτογράφοι στα έντυπα όπου κάνουν ελεύθερο θέμα, και εν πάση περιπτώσει ακόμη και αυτοί που τελούν υπό την καθοδήγηση και τις άμεσες εντολές κάποιου προϊσταμένου ή εργοδότη κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, διατηρούν οπωσδήποτε τουλάχιστον το ηθικό τους δικαίωμα επί του έργου τους. 


Ερ: Πληροφορηθήκαμε ότι όπως και οι εικαστικοί από το έτος 1993, τώρα έχουν και οι φωτογράφοι δικαίωμα είσπραξης ποσοστού επί του τιμήματος κάθε μεταπώλησης έργου τους από γκαλερί, μετά από την πρώτη μεταβίβαση από το δημιουργό. Ποιο είναι αυτό το ποσό; 

Απ: Σύμφωνα με νεότερη τροποποίηση και συμπλήρωση του άρθρου 5 του Ν. 2121/93, κατ’επιταγή Οδηγίας της Ε.Ε., μετά από την πρώτη μεταβίβαση από το δημιουργό, απέκτησαν και οι φωτογράφοι το «δικαίωμα παρακολούθησης» επί των έργων τους, που συνίσταται από την είσπραξη ποσοστού επί του τιμήματος κάθε μεταπώλησης έργου τους από επαγγελματίες της αγοράς έργων τέχνης, όπως είναι οι οίκοι δημοπρασιών, γκαλερί έργων τέχνης και γενικά έμποροι έργων τέχνης. Το δικαίωμα αυτό καταβάλλεται στον φωτογράφο από τον πωλητή. Όταν συμπράττει και ενδιάμεσος επαγγελματίας της αγοράς έργων τέχνης, τότε η ευθύνη βαρύνει αυτόν και τον πωλητή «εις ολόκληρον». Αφορά πρωτότυπα έργα ή αριθμημένα και υπογεγραμμένα αντίτυπα από τον δημιουργό. Το δικαίωμα καταβάλλεται στο δημιουργό και μετά τον τυχόντα θάνατό του καταβάλλεται στους κληρονόμους του ή άλλους αιτία θανάτου δικαιούχους του. Το δικαίωμα αυτό ορίζεται σε ποσοστό επί της τιμής πώλησης προ φόρων (με φθίνουσα πρόδο από 5% για τιμή πώλησης 50.000,00 ευρώ έως και 0,25% για τιμή πώλησης 500.000,00 ευρώ) και με ανώτατο πλαφόν εισπραττόμενου δικαιώματος το ποσό των 12.500 ευρώ, σε κάθε περίπτωση.